Każdy rodzic pragnie wychować swoje dziecko o silnym, chłonnym i dociekliwym umyśle. Jako rodzice mamy możliwość wzmacniania i budowania ważnych połączeń w mózgu dziecka, kierując w odpowiedni sposób jego uwagę. W ten sposób pomagamy mu rozwinąć najważniejsze aspekty osobowości. Ale co w sytuacji, gdy dziecko na pewnym etapie rozwoju trafia na nadmierną krytykę? Nieodpowiednia interakcja także rozwija mózg, tyle że w sposób niezintegrowany… Co to oznacza w rzeczywistości? Zapraszam do artykułu.

„Jeśli miałbym wymienić jedną aktywność, do której człowiek nadaje się najlepiej […] to jest to właśnie uczenie się. Nasze mózgi są jak niesamowicie efektywne odkurzacze, wciągają wszelkie otaczające nas informacje; nie potrafią inaczej, jak tylko odbierać wszystko, co wokół nas ważne i przetwarzać w najbardziej efektywny sposób. […] To, że jesteśmy stworzeni do uczenia się, udowadniają niemowlęta. One potrafią to chyba najlepiej; i jeszcze nie mieliśmy okazji, by je tego oduczyć.”

„Jak uczy się mózg” Manfred Sitzer

• KSIĄŻKA Kompetencje coachingowe nauczycieli. Jak rozwijać potencjał ucznia w szkole?
• KSIĄŻKA Kompetencje trenerskie w pracy nauczyciela. Jak zmotywować ucznia do nauki

Jak rozwija się mózg dziecka i jak to wpływa na proces jego edukacji?

Żeby bardziej zobrazować, jak działa mózg dzieci i młodzieży posłużę się przykładem chłopca, z którym osobiście przeprowadziłam relację coachingową w efekcie której doszło do niesamowitej przemiany chłopca…

Wiktor 15-letni chłopiec, mój młody klient, z którym spotykałam się z powodu jego wyników w nauce – miał jedynki prawie ze wszystkich przedmiotów, prócz biologii. Z tego przedmiotu miał szóstki. Ponadto palił papierosy i zdarzało mu się, że zażywał narkotyki. Nauczyciele mieli o nim bardzo złe zdanie. Był kompletnie niekomunikatywny, mówił jedno, dwa zdania na godzinę. Był bardzo zamknięty i skryty. Nauczycielom trudno było do niego dotrzeć. Nie uczył się, nie odrabiał zadań, nie widział w tym żadnego celu. Pod koniec roku z większości przedmiotów miał proponowane jedynki, był zagrożony. Żaden nauczyciel w szkole go nie lubił, niektórzy się go bali. Tylko jego wychowawca walczył o niego i wierzył, że może z tej trudnej sytuacji wyjść. To zresztą on do mnie się zwrócił o pomoc dla Wiktora.

W trakcie naszej relacji coachingowej prowadziłam z nim kilka serii sesji poświęconych różnym celom: komunikacji w klasie, bardzo silnym emocjom, a pod koniec roku pomocy w uczeniu się.

Jak uczy się mózg? Jak uczą się dzieci?

Wychodzę z założenia, że każde dziecko ma zasoby do tego, aby uczyć się (jedna z zasad Mitona Eriksona), lecz posiada różne strategie uczenia, a wśród nich efektywne i niefektywne. Wobec tego, podczas sesji koncentrowałam się na tym, jaki jest sposób uczenia się Wiktora. Odkryłam strategię głównie słuchową, która jest mało efektywna w zapamiętywaniu informacji. W międzyczasie usłyszałam znamienne słowa chłopca, że nie potrafi się uczyć. Wiedziałam więc, że dodatkowo negatywnie myśli o sobie.

Postanowiłam udowodnić mu, że się myli co do swoich umiejętności. Wzięłam podręcznik do fizyki i zaczęliśmy rozmawiać na różne poruszane w nim tematy. Poprosiłam, aby rozwiązał jedno z zadań. Usłyszałam: „Przecież to łatwe”. „Wobec tego, rozwiąż je” – powiedziałam. Wiktor wykonał zadanie, a potem wytłumaczył sposób rozwiązania. Tę odpowiedź można było uznać za całkowicie prawidłową, choć samo wykonanie zrealizował po swojemu. Potem rozwiązaliśmy jeszcze zadanie z gwiazdką (trudniejsze) i wykonał je również poprawnie. W ten sposób udowodniłam mu, że potrafi się uczyć i podważyłam założenie, które wcześniej stworzył. Nasza praca związana była początkowo z efektywnym uczeniem się, a następnie nad jego wiarą w siebie i poczuciem wartości. W efekcie naszych spotkań Wiktor przeszedł do następnej klasy, udało mu się nadrobić braki w 2 miesiące, tylko z jednego przedmiotu miał warunkowe zaliczenie.

 Z jakim wyposażeniem mózg dziecka przychodzi na świat?

Dziecko przychodzi na świat z niesamowicie wyspecjalizowanym narządem. Mózg dziecka nieustannie kształtuje się i zmienia pod wpływem doświadczeń. Dlatego w czasie lekcji w szkole i przedszkolu dzieci powinny zajmować się wszelkimi rodzajami zajęć, które uaktywniają zmysły: wzroku, słuchu, odczuwania oraz smaku i węchu. Przedszkolaki i uczniowie na lekcjach powinni śpiewać, tańczyć, malować, rysować, rozmawiać i bawić się z innymi, niezależnie od poziomu kształcenia, od najmłodszych do najstarszych. W takim środowisku mózg dziecka jest pozytywnie stymulowany do kreatywnej nauki. Mówimy wówczas o neuroplastyczności mózgu.

Neuroplastyczność mózgu – co to znaczy?

Plastyczność mózgu jest to zdolność do modyfikacji organizacji połączeń neuronalnych pod wpływem bodźców (J. Vetulani, „Mózg: fascynacje, s.87). Zatem dziecko w szkole nie powinno być biernym obserwatorem wykładów nauczyciela, bo w takich sytuacjach jego mózg przestaje być stymulowany i jego kreatywność spada.

Neuroplastyczność mózgu wiąże się również z obecnością wyspecjalizowanych komórek nerwowych, tzw. neuronów lustrzanych. Komórki te łączą cechy czuciowo – ruchowe ze wzrokowymi. Co to praktycznie oznacza? W sytuacji, gdy jedna osoba coś wykonuje, to u drugiej, bezpośrednio obserwującej to zachowanie osoby, neurony lustrzane uaktywniają się. Neurony te nie uaktywniają się w sytuacji, gdy obserwujemy osobę podczas oglądania np. filmu. Rezultat działania neuronów lustrzanych najbardziej widać u dzieci w pierwszych latach życia, gdy naśladują zachowania rodziców, tak samo trzymają grzebień, podobnie otwierają usta do jedzenia, ubierają ubrania rodziców. A to oznacza, że neurony lustrzane uczą się przez odzwierciedlanie i naśladowanie. I to jest ważna informacja dla nauczycieli przede wszystkim klas I – IV. Bo mózg najbardziej kształtuje się w pierwszych latach nauki, potem również, ale już dużo, dużo wolniej.

✅Szkoła LIFE COACHINGU ON-LINE Expert Coaching – Skills ICI – to 160 godzinny kurs podstawowy, dzięki któremu zdobędziesz fundamentalną wiedzę na temat pracy coachingowej.

Neuroplastyczność mózgu dziecka

Aby neurony lustrzane zostały zaktywowane u ucznia, muszą powstać pozytywne relacje między nim a nauczycielem (tak samo jak między rodzicem a dzieckiem) oraz poczucie, że dziecko/uczeń jest ważny. Choć może to, co napiszę jest trywialne, ale od dawna wiadomo, że uczeń lepiej i chętniej uczy się w atmosferze radości, spokoju i szacunku niż strachu. Ma to związek z przeniesieniem świadomości ucznia do obszarów mózgu odpowiedzialnych za emocje i zajęcie się nimi. Przez to jego uwaga zostaje odsunięta od ciekawości poznawczej.

Jeszcze jednym z ważnych odkryć płynących z badań nad mózgiem jest to, że mózg jest organem społecznym. Oznacza to, że jego rozwój wymaga interakcji z innymi ludźmi oraz że czerpie satysfakcję z pracy grupowej, a nie indywidualnej. A więc więcej korzyści edukacyjnych odniosą uczniowie na lekcji, gdy będą współpracować z innymi niż indywidualnie. Do tego potrzebne jest również spełnienie takiej potrzeby ucznia, jaką jest potrzeba przynależności do grupy, bycie widzianym i rozumianym. Być może tego zabrakło Wiktorowi z historii przytoczonej na początku artykułu?

Nauka w grupie czy zajęcia indywidualne?

Z całą pewnością wiedział o tym hinduski metodyk, Sugata Mitra, gdy rozpoczął w Indiach eksperyment edukacyjny pod nazwą „Dziura w ścianie”. Często słyszał od swoich bogatych przyjaciół, że ich dzieci są niesamowicie mądre i zdolne. Że mają dużo różnych umiejętności. Firma Sugata Mitra graniczyła ze slumsami w Delhi, gdzie codziennie przez okno obserwował on dzieci biedaków wałęsające się po ulicach. Wówczas Sugata postawił sobie pytanie, czy tylko niektóre dzieci są zdolne i mądre? W 1999 roku w swoim eksperymencie umożliwił dzieciom dostęp do Internetu na komputerze umieszczonym w ścianie budynku swojego biura. Następnie stał się świadkiem tego, jak małe dzieci, które nigdy nie chodziły do szkoły i nie znały języka angielskiego, nauczyły się podstaw korzystania z wyszukiwarki internetowej zaledwie w osiem godzin. Na czym polegał dokładnie eksperyment opowiada naukowiec na stronach www.ted.com, „Sugata Mitra pokazuje, że dzieci potrafią się uczyć od siebie”. Jego eksperymenty dowiodły, że dzieci potrafią się same motywować, jeśli są ciekawe i zainteresowane. Uczą się wówczas od siebie i innych.

Jak skutecznie się uczyć?

Drogi nauczycielu, po zastosowaniu tych 8 rad, Twoi uczniowie już nigdy nie będą nudzić się na lekcjach, a nauka stanie się dla nich fantastyczną przygodą na całe życie.

8 rad dla nauczyciela jak uczyć przyjaźnie dla mózgu:

1. Przygotuj środowisko do uczenia się. Ułóż stoły i ławki tak, aby uczniowie mogli się uczyć i współpracować ze sobą, a nie tylko patrzeć na tablicę.
2. Zbuduj pozytywne relacje z klasą. Nie ulegaj stereotypom, że ta klasa jest zła lub dobra. Popatrz na nią świeżym okiem i znajdź sposoby na pozyskanie sympatii uczniów zobaczysz jak chętnie tą sympatię oddadzą tobie.
3. Obudź ciekawość poprzez zadanie pytania, a potem pozwól im na lekcji poszukać odpowiedzi.
4. Podaj wiedzę tak, aby była zrozumiana przez mózg. Uhonoruj myślenie zarówno lewo- jak i prawopółkulowe mózgu twoich uczniów.
5. Pobudź wszystkie zmysły do pracy. Pozwól uczniom, aby zobaczyli czego będą się uczyć, aby usłyszeli oraz poczuli poprzez emocje lub doświadczenie.
6. Koniecznie zastosuj na lekcji metody aktywne, zapomnij o podawczych. Już czas zmienić swój warsztat.
7. Zapewnij uczniom możliwość współpracy ze sobą. Pozwól im gadać i dyskutować do woli. Zapomnij o ciszy. Jak jest cisza, nie ma kreatywności.
8. Poproś o refleksję na koniec lekcji od każdego ucznia, czyli domknij proces uczenia się.

A teraz BONUS. Ćwiczenie do wykorzystania na lekcji wychowawczej! Buduj relacje z uczniami.

Opisz, jak chcesz, aby wyglądał Twój najpiękniejszy dzień w życiu. Uwzględnij wiele szczegółów, ubarw to emocjami, pokaż barwy, kształty, kolory, pozwól też, aby ta historia wybrzmiała wieloma dźwiękami. Podsumowując, opisz swoją historię wielozmysłowo. WAŻNE! Na koniec ćwiczenia przeczytaj to na głos dla siebie. Dodatkowo popracuj nad swoim głosem, aby brzmiał ciepło, melodyjnie, rytmicznie, głęboko, spokojnie. Tego można się nauczyć.